Skip to main content

Pengar, pengar, pengar

Pengar, pengar, pengar


Hammershaimb, Dr. Jakobsen, Áarstovubrøðurnir, Føroya fólkaháskúli, Fróðskaparfelagið og -setrið, Sprotin og túsundtals onnur bæði forløg, felagsskapir, lærarar, politikarar, mammur og pápar eiga æruna av, at vit í dag eiga nakað so forkunnugt sum eitt móðurmál við høvuðssæti á 62 norður og 7 vestur. Fortíðin hevur givið okkum hendan framíhjárætt, sum als ikki er ein sjálvfylgja hjá tjóðum á okkara stødd.

Men hvør tíð hevur síni stríð. Einaferð skuldi málið bjargast, so skuldi tí vinnast rættindi í egnum húsi, síðani skuldi grundleggjandi frálærutilfar og bókmentir mennast, og langt um leingi fingu vit eisini líkinda orðabøkur enntá ókeypis á netinum. Men talgildingin heldur fram við økjandi ferð, og við henni málslig amboð og hentleikar. Tað er okkara størsta avbjóðing, men samstundis ein frálíkur møguleiki í komandi tíðum.

Vit hava í dag ongan dagførdan rættstavara, ið hóskar til allar skrivipallar, sum føroysk børn og vakin brúka hvørt einasta sekund í døgninum. Vit hava í dag onga talu til skrift skipan, og vit hava eiheldur eina sjálvvirkandi týðaraskipan. Hetta er sjálvsøgd amboð í okkara grannamálum, sum brúka nógvar pengar og nógva orku til júst hetta og hava skipaðar tilgongdir og útbúgvingar, so man allatíðina er dagførdur og til reiðar.

Tað áttu vit sjálvsagt eisini at havt. Tí! Er føroyskt ikki við í talgildu menningini, so verður føroyska málið fyri týðandi økismissum á sínum egna heimavølli. Missir, sum peika aftureftir heldur enn frameftir. Missir á økjum, sum okkara forfedrar vunnu. Føroyskt verður við tíðini eitt trupult, stirvið og gamaldags samskiftisamboð heldur enn eitt lætt, lagaligt og nútímans samskiftisamboð, sum vit eru stolt av. Hetta hendir neyvan her og nú, men so líðandi, og vandin er, at vit síggja tað ov seint.

Einaferð vóru málsligu úrmælingarnir V.U. Hammershaimb og Janus Djurhuus á føroysku 100 og 1000 krónuseðlunum. Ein heiður frá tjóðini til hesar slóðarar, sum saman við so mongum øðrum eiga so stóran lut í føroyskari málmenning. Har eru teir ikki longur, og heiðrar og merkisdagar gera heldur einki einsamallir. Í talgildu øldini skulu pengar og skipanir til. Meira enn nakrantíð. Nógvir og drúgvir pengar; og dyggar og haldførar skipanir. Tá tað ber til í umsitingini av heilsuverkinum, útbúgvingarverkinum, almannaverkinum o.s.fr., so ber tað sjálvandi eisini til í umsitingini og røktini av sjálvum móðurmálinum.

Vónandi kunnu vit 25. mars 2023 hyggja aftur á eitt ár, sum setti ferð á menningina av føroyskum í einum 21. aldar høpi.

Um móðurmálið var ein persónur, so hevði tað ivaleyst tikið orðini hjá Martini Joensen til sín og sungið "Pengar, pengar, pengar! Hvar kann eg fáa meir?" Ikki fyri at goyma undir madrassuni ella ovast í skápinum, men fyri at skapa eina burðardygga føroyska framtíð.

Góðan móðurmálsdag 2022!

Comments

Popular posts from this blog

Ein føroysk dystopi

  Í summar kom út bókin Dreymsótt eftir Rakel Helmsdal, og lat tað vera sagt alt fyri eitt, at tað var ein fragd at lesa skaldsøguna . Dreymsótt er ein óunnilig  frásøgn úr framtíðini, ein sokallað dystopi ella marruskaldsøga. Í onkrum av heimsins pørtum er bókin kanska meira veruleikakend enn í øðrum, men í Føroyum eru hendingarnar tíbetur dystopiskar enn.   Evnini, sum høvundurin viðger, eru, eins og vanligt er í slíkum skaldsøgum, í stóran mun politiskt tengd. Ein forsøgn um, hvat kann hendan, um vit halda fram sum nú, og harvið ein harður kritikkur av dagsins samfelag.   Tráanin eftir óavmarkaðum valdi, møguleikarnir tøknin gevur slíkari tráan og langtíðaravleiðingarnar, ið maktgirnd hevur fyri fólk og samfelag, eru millum hesi evni. Frælsi mótvegis ófrælsi er gjøgnumgangandi temað í bókini. Bókin tekur støði í dagsins avbjóðingum og spurningum og málar eina døkka framtíð, um vit kritikkleyst góðtaka tíðarinnar rák.   Tá tú lesur eina slíka spenn...

Føroyskt er eisini eitt fremmandamál

At lata sum um føroyskt er lætt hjá øðrum at læra, og at arbeiðsplássið, makin ella kommunali kvøldskúlin einsamøll loysa avbjóðingina, er naivt og kostar dýrt. Bæði her og nú fyri einstaklingin, sum hevur valt sær Føroyar sum sítt heim, og í longri høpi fyri samfelagið, sum gjarna skal inkludera og fáa gagn av teimum førleikum og møguleikum, ið hvør einstakur av okkum í breiðastu merking hevur. Hyggja vit í t.d. byggivinnuna, flakavirkisvinnuna og ferðavinnuna, so liggur parturin ikki eftir hjá teimum, sum hava eina aðra málsliga bakgrund enn ta føroysku. Tey eru mestur eisini Føroya fólk – ella hvussu?

Lykkenborg

Leikurin Lykkenborg er ein perla, sum við beinraknari kompositión og í hárfínari javnvág fær drigið áskoðaran inn í eina verð, sum er trúlig og ótrúlig samstundis. Smáu brotini byggja søguna upp petti fyri petti, eins og Lykkenborg varð bygd. Afturvendandi temuni minna okkum á, at alt er ikki ein bein strika, men kemur aftur og aftur í ymiskum skapum. Heilt frá skúlastovuni til lidnu borgina, frá innastu kenslunum til ráastu hendingarnar á Rødbygård. Leikurin og samleikurin syrgja fyri, at vit ongantíð missa tráðin og alla tíðina eru fangað í søguni. Fjølbroytta ljóðmyndin, einfalda og tó djúpa pallmyndin skapa saman við leitandi og ófrættakenda ljósspælinum karmar, sum undirbyggja og styrkja søguna uttan at yvirtaka ella doyva leikin. Fyri nøkrum vikum síðani visti eg einki um Lykkenborg . Einki um Pól Johannus, lítið og einki um Rødbygaard og als einki um sálarstøðuna og hugsunarháttin hjá einum ‘serskølti’ fyri 80 árum síðan. Eftir at hava sæð leikin Lykkenborg í Listastovuni í...