At lata sum um
føroyskt er lætt hjá øðrum at læra, og at arbeiðsplássið, makin ella kommunali
kvøldskúlin einsamøll loysa avbjóðingina, er naivt og kostar dýrt. Bæði her og
nú fyri einstaklingin, sum hevur valt sær Føroyar sum sítt heim, og í longri
høpi fyri samfelagið, sum gjarna skal inkludera og fáa gagn av teimum førleikum
og møguleikum, ið hvør einstakur av okkum í breiðastu merking hevur. Hyggja vit
í t.d. byggivinnuna, flakavirkisvinnuna og ferðavinnuna, so liggur parturin ikki
eftir hjá teimum, sum hava eina aðra málsliga bakgrund enn ta føroysku. Tey eru
mestur eisini Føroya fólk – ella hvussu?
Skulu
vit frameftir hava reint mjøl í posanum, tá vit syngja orðini hjá Jóannes
Patursson Føroya mál á mannatungu merkir:
her býr Føroya fólk, so skulu heilt aðrir bollar í suppuna.
Nógv orð – lítil
handling
Hóast
avbjóðingin er stór, so hava føgrur orð og lýsingar av trupulleikanum ikki
trotið. Skulu vit meta út frá temperaturinum á kjakfundinum á Finsen herfyri, so
bagir viljanum heldur einki, og sum ein av luttakarunum í politikarapanelinum segði,
so skulu vit bara koyra ahead.
Rúm
tíð er nú gingin síðan fundin á Finsen, men lítið, fyri ikki at siga einki,
hevur verið at frætt aftur. Soleiðis hevur lagið verið seinastu mongu árini.
Intentiónir, kjak og viðurkenning av avbjóðingini, men annars tøgn.
Og
fundurin á Finsen stendur langt frá einsmallur í politisku intentiónsrøðini. Fyri
sjey árum síðani í 2011 bleiv eitt sera skilagott og frameftirlítandi Integratiónsálit skrivað. Har er
málspurningurin væl og virðiliga umrøddur og øll stigini, sum framvegis eru
eftir at taka, væl lýst.
Talið
av útlendingum er vaksið nógv síðan tá. Í dag eru umleið 12 % av fólkinum
útlendingar og umleið 4 % útlendingar frá øðrum londum enn norðurlondum. Hesi
hava framvegis einki skipað útbúgvingartilboð í føroyskum máli. Hvørki børnini
ella tey vaksnu. Eingin formell útbúgvingarleið, eingi krøv, eingin meting av
førleikum og eingin samskipan tvørtur um skúlaskipanir, vinnulív o.s.fr..
Ikki
tí. Øll okkara grannamál hava ment seg sum fremmandamál, og tí átti at verið
laga manni at farið undir eina miðvísa menning av føroyskum sum fremmandamál.
Málið er jú røddin í samfelagnum. Dugur tú ikki málið, hevur tú skerda rødd í
fólkaræðinum. Og tað er kanska kjarnan í trupulleikanum. Nevniliga at har er
eingin rødd. Eingin savnandi megi, sum kann flyta nakrar atkvøður ella veruliga
kann rista í føroyska politikaran nóg mikið til, at munagóð felags átøk verða
framd í verki.
Skipan og tilfar
Eitt,
sum kom fram í eini av frálíku framløgunum á Finsen var, hvussu málførleikin
hjá fremmandum ítøkiliga kann metast, so skúlar og arbeiðsmarknaður kenna
málsliga støðið.
Hetta
er tað fyrsta, vit mugu gera. Laga formligu útbúgvingarskipanina, so hon rúmar
fólki við øðrum mentanarligum og málsligum bakstøði enn tí føroyska. Hetta er
kanska tann lættasti parturin, tí hann gongur fyri tað mesta fyri seg á skriviborðinum,
men hann er ógvuliga umráðandi og neyðugur, tí talið av útlendingum fer neyvan
at minka í framtíðini. Longri vit bíða størri verður langtíðarkostnaðurin. Bæði
á ein og annan hátt.
Men
skriviborðsarbeið loysir ikki trupulleikan. Tað gera føgur álit og ráðstevnur
tíverri heldur ikki. Tyngsti parturin er enn sum áður íverkseting og
viðlíkahald.
Hvar
skal frálæran staðsetast? Í fólkaskúlanum, í miðnámsskúlanum ella kanska á
einum nýggjum arbeiðsmarknaðardepli? Hvussu førleikamenna vit lærarar at
undirvísa í føroyskum sum fremmandamáli? Vit hava eina námsvísindadeild og eina
føroyamálsdeild á sama og einasta universiteti í landinum. Í uppraðfestingini
av Setrinum átti hetta at verið eitt púra sjálvsagt krav, sæð í mun til
samfelagsins tørv.
Undirvísingartilfar
má somuleiðis framleiðast til øll skúlans stig. Her hava vit altjóða frálærutilfar
í hópatali at halda okkum til. Føroyskt er sum sagt ikki einasta málið í
heiminum við hesi avbjóðing, so í so máta skal tann djúpi tallerkurin ikki
uppfinnast einaferð afturat.
Samskipan og samstarv
Nógvar
góðar og konstruktivar kreftir arbeiða dag og dagliga við spurninginum.
Tórshavnar kvøldskúli hevur í so máta skara framúr í fleiri ár. Teirra royndir
og innsatsur eru gull verd og eiga at kunna gagnnýtast betur í eini
samskipaðari tilgongd. Fantastiskt, at vit hava eldsálir, sum av sínum
eintingum taka slík álvarsmál á seg.
Baksíðan
á medaljuni er tíverri, at tey samstundis taka broddin av politiska trýstinum. Men
vit mugu víðari í handfaringini av fremmandamálsavbjóðingini. Málbólkurin
veksur í stórum og fer neyvan at minka aftur. Vit hava alsamt fleiri
nationalitetir og tey fáa sjálvandi eftirkomnarar, sum veksa upp í einum
føroyskum veruleika. Sum árini ganga gerst avbjóðingin alsamt meira fjølbroytt.
Í
dag hevur tú neyvan eitt fakligt prát við námsfrøðing, fólkaskúlalærara ella
miðnámsskúlalærara, uttan at hesin problematikkurin verður viðgjørdur. Vónandi
fer hann skjótt at fylla um ikki eins nógv, so nakað væl meira enn í dag hjá teimum,
sum varða av pengakassum, lógarkørmum og náms- og málvísindaligum útbúgvingum í
Føroyum.
Vilji og játtan
Ein
samlaður innsatsur má til úr erva. Bæði í skipan og játtan. Í skipan fyri at
fáa formliga útbúgvingarbygnaðin defineraðan útfrá dagsins veruleika, og í
játtan fyri at fáa dagført læraraførleikar, undirvísingartilfar og
útbúgvingarkarmar.
Borgarin,
sum hevur størsta tørvin, hevur sum sagt einki føroyskt mál og nóg illa
atkvøðurætt. So trupult er at klintra upp á ‘must have’ hillina, har tunnlar,
tilfeingisgjøld og okkurt kosmetiskt ‘ð’
ella ‘x’ eru betur dámd prýði.
Men
vit hava framvegis eina skyldu at førleikamenna tey, ið ikki hava fingið
føroysku mentanina og føroyska málið inn við móðurmjólkini. Vit kundu hóskandi
sett okkum sum mál, at orðini hjá Bóndanum á fólkafundinum í Reynsmúlalág í
1905 um málspurningin í fólkaskúlanum eisini í 2018 og frameftir eru umboðandi
fyri tað fólkið, sum í Føroyum býr.
Comments
Post a Comment