Óneyðug ørkymlan

- um tilvildarligar broytingar í tímatalvuni

Skapandi lærugreinir á tímatalvuna, fólkaræðið á tímatalvuna, floksins tíma á tímatalvuna, meira handverk, meira mál, heimspeki, sjóvinnu, samfelagsfrøði, rógving, gaming, forritan, føroyskan dans, fólkaheilsu, sálarheilsu, fótbólt, íverksetan. Jú, ynskini um at vinna evnum og lærugreinum lógarkravdan innivist á tímatalvuni í føroyska fólkaskúlanum tykjast óendalig, og tað nýggjasta er, at børnini eru troytt, tí tímatalvan er ov umfatandi.

Nærum hvørja ferð ein avbjóðing er, so er tað tímatalva fólkaskúlans, sum er bjargingin. Og rúmast tað ikki har, so stendur verðin ikki til at bjarga. Kenna næmingar ikki navnið á løgmanni ella hava eina samfelagsliga paratvitan sum 13 ára gomul, so er tað ein katastrofa, og samfelagsfrøði skal inn. Eru ov fáar umsóknir til handsverkslæru, so skal handverk inn, eta vit ov ósunt, so skal fólkaheilsa inn o.s.fr..

Mangan tykir mær hesi uppskotini um at fáa líkt og ólíkt á tímatalvuna sum manglandi vitan og virðing fyri, hví vit hava ein fólkaskúla, og hvørjir møguleikar eru í verandi skipan.

Lógaruppskotið, sum hevur verið til almenna hoyring í januar, er rættiliga symtomatiskt í so máta.

Tilvildarligar broytingar

Av teimum 14 broytingunum eru serliga tvær, sum vekja undran, tá man lesur uppskotið. Báðar nema við tímatalvuna. Onnur broytingin er, at lærugreinin samfelagsfrøði skal inn í 7., 8. og 9. flokstrin og hin, at tveir tímar skulu burtur úr hvørjum flokstrini frá 1. til 9. Argumentatiónin í hoyringstilfarinum er lítið sannførandi og tykist tilvildarlig.

Høvuðsmálini við samfelagsfrøði eru at styrkja fólkaræðisliga hugsan og síðani kunnleikan um nýggjar miðlar. Hetta tykist løgið, tí júst fólkaræðið, er eitt av høvuðsmálunum við øllum fólkaskúlanum, sum hann er, og er staðfest í §2 í fólkaskúlalógini. Til tess krevst eingin lærugrein, men ein gjøgnumstreymandi hugburður í øllum skúlanum. Manglar hesin, so er trupulleikin nógv størri og grundleggjandi enn ein einsamøll lærugrein megnar at loysa. Eisini eigur at viðgerast neyvari, hvussu samfelagsfrøði broytir aðrar lærugreinir, áðrenn broytingarnar verða framdar. Skúlaskipanin hongur jú saman, og ein nýggj kravd lærugrein ávirkar sjálvandi hinar lærugreinarnar. Alt hetta eigur at greinast væl og virðiliga, áðrenn løgtingið verður blandað uppí.

Viðvíkjandi nýggjum miðlum, sum skulu vera partur av nýggju lærugreinini, so hoyra hesir náttúrliga heima í málfakunum, sum jú er samskiftislærugreinirnar í fólkaskúlanum. Óansæð um samskift verður við blýanti, penni, teldu, instagram ella snapchat. Málfakini hava skyldu at viðgera og brúka tíðaraktuellar samskiftishættir, so har er ríkiligt av rúmd fyri hesum sum er. Fakdidaktiskt skuldu nýggju miðarnir passað sum fótur í hosu.

Skulu vit innføra nýggjar kravdar lærugreinir, so má dyggari argumentatión og legitimatión til.

Samstundis, sum nýggj lærugrein skal inn í trý flokstrin, skulu tveir tímar takast burturúr tímatalvuni á hvørjum ári frá 1. til 9. flokk. Og so verður lagt afturat í viðmerkingum, at hetta skal ikki enda í eini skerdari játtan. Tímarnir skulu brúkast til førleikamenning og tvílæraraskipan.

Her eru í øllum førur tríggir skógvar í sera ymiskum støddum, sum eingin einsamallur fótur kann passa. Verður hetta samtykt, so kemur samfelagsfrøði inn, men eingin lærugrein fer út, og samstundis skulu tveir tímar út í øllum flokkum.

Hvør vinnur og hvør tapir? Skúlaleiðslur eru frammanundan illa sperdar av lítlum tímajáttanum, og koyra í fleiri førum á kantinum á tí kravda. Færri tímar á tímatalvuni eru tískil funnin frensur. So ella so. Kanska passar tað øllum endamálum á pappírinum. Í so máta eru tankar enn tollfríir. Men tað er vist sum amen í kirkjuni, at í praksis fer ikki at vera so.

Í mínum hugaheimi eru hesar báðar broytingar við samfelagsfrøði og skerdum tímatali ógjøgnumhugsaðar. Tær fara at skapa enn størri og óneyðuga ørkymlan í okkara góða fólkaskúla, sum í grundini hevur eitt rættiliga einfalt høvuðsendamál.

Endamál fólkaskúlans

Høvuðsendamálið er enn sum áður at læra okkara børn at lesa, skriva og rokna, uppføra seg siðiliga í kjaki og samveru og annars at loysa trupulleikar á ein skynsaman hátt. Duga tey tað, so eru tey før fyri at læra so ómetaliga nógv sjálvi alt lívið, sum hóast alt júst er byrjað, tá tey standa við fólkaskúlaprógvinum í hondini.

Møta tey so harafturat hugaðum, vitandi og kveikjandi lærarum, ið hava ans fyri mentan, náttúru, søgu og samtíð, so er fongurin jú fleirfaldur. Tá man meginparturin av øllum hinum rúmast bæði væl og virðiliga í verandi tímatalvu og lærugreinum. Um tað so er fólkaheilsa, samfelagsfrøði, føroyskur dansur ella handverk. Hava vit so harafturat skúlaleiðslur, sum megna at innrætta skúlan sum eitt væl skipað og kveikjandi arbeiðspláss, so er óendaligt, hvat næmingarnir kunnu mennast til.

At hugsa abstraktar lærugreinir og at pota fleiri fakheiti inn í tímatalvuna er ein skeiv skúlahugsan, sum byggir á hugsanina um, at høvdini á okkara børnum eru tóm, óorganisk føt, sum bara skulu hava nokk av vaksnamannaáfylling. Man tykist hava gloymt, at vit eiga at mennast og læra í samsvari við lívfrøðiliga og individuella búning annars. Tímatalvan er í grundini eitt produkt frá gamla ídnaðarsamfelagnum og peikar á ongan hátt frameftir í eitt hátøknifrøðiligt samfelag, har ið tvørfaklig hugsan og fleksibilitetur eru lyklahugtøk.

Ein framskygd menning í fólkaskúla okkara átti at havt fokus á menning av tvørfakligum samstarvi, fleksibiliteti og tilognan av førleikum, sum í størri mun gera næmingin til reiðar at møta nútíðar- og framtíðar avbjóðingum. Fyri at náa hesum, má lærarin takast við og mennast. Eitt paradigmuskifti má kanska til og slík skifti gera lógir, kunngerðir og formligar ásetingar ikki. Slík skifti henda ikki eftir eina atkvøðugreiðslu ella tvær í løtinginum. Slík skifti gera menniskjuni, sum fremja verkið; í hesum førinum lærararnir.

Drívmegin er lærarin

Vit kenna øll okkara bestu lærarar gjøgnum okkara skúlagongd. Vit kunnu øll peika á teir. Teir lærdu okkum so nógv, júst tí teir kveiktu og hugbundu umvegis sína lærugrein. Vit kenna eisini teir, sum kundu køva hugin. Teir fingu somu løn, somu treytir sambært lógum, kunngerðum, lønarsáttmálum v.m.. Høvdu sama stjóra og somu hølisumstøður. Men tó var læringin so ymiskt. Tí vit eru framvegis bara menniskju við øllum okkara møguleikum og avmarkingum. Bæði sum lærarar og næmingar.

Drívmegin og altavgerandi faktorurin í einum og hvørjum skúla er og verður lærarin. Hvussu megnar hann at byggja skilagóðar relasjónir við sínar næmingar? Hvussu megnar hann at leiða sínar næmingar? Hvussu megnar hann at liva seg inn í tann kontekstin, næmingurin er í? Ella sum Benny Andersen, ið andaðist herfyri, sigur í eini av sínum yrkingum:”Omhu for et sind i vækst, gælder mere end dagens tekst.”

Í føroysku útbúgvingini til lærara er starvslæra tíverri blivin ein viðfáningur, hóast hon átti at verið ein av avgerandi faktorunum. Tað frættist javnan um nýútbúnar lærarar, sum fáa ein hvøkk, tá teir trína inn um skúlagátt sum lærarar. Hevur tú ikki evnini og áhugan í verki at skapa relasjónir við og millum børn, so átti tú nokk ikki at verið lærari.  Hesum finnur tú ikki útav á skúlabonki ella í longum ástøðiligum uppgávum í universitetslesnaði. Hesum finnur tú útav í starvslæru og á einum kveikjandi læraraskúla. Kanska skuldi starvslæran verið eitt heilt ár. Kanska skuldi man havt eitt royndarkoyrikort. Í øllum førum er tað spell at satsa alt sítt arbeiðslív uppá eina uppgávu, man ikki megnar.

Er tað dygdina í skúlanum, man vil menna, so er hetta kjakið nógv meira umráðandi enn kegl um tímatalvu, tímatal, fakheiti o.s.fr.. Og so kundi man hóskandi eftirmett, um tað var ein dáragerð ella eitt bragd at leggja Føroya læraraskúla undir Fróðskaparsetur Føroya. Hendan samanlegging hevur flutt fokus á læraraútbúgvingini ein veg, ið ikki stimbrar tað, sum alt snýr seg um. Nevniliga evnini hjá læraranum at kveikja og hugbinda.

Vel røttu avbjóðingina

Fólkaskúlin hevur altíð avbjóðingar. Tí er eingin grund hjá myndugleikunum við vilja at skapa fleiri óneyðugar og órógvandi avbjóðingar. Størsta aktivið í fólkaskúlanum er ikki tímatalva, fakheiti, tímatal, skúlagarður, KT-amboð o.s.fr.. Tað eru deyð ting. Størsta aktivið er lærarin. Tað er tann gerningurin, sum skal foredlast og takast í størri álvara. So kemur menning og dygd av sær sjálvum.

Kanska hevði verið rættast at endurstovna Føroya læraraskúla, so fokus aftur bleiv á gerning og relasjónir í verki. Relasjónir, sum jú eru altavgerandi fyri trivnað og læring hjá næminginum. Og tað er jú læringin og næmingurin, sum altíð eigur at vera í miðdeplinum.

Við positivum og uppbyggjandi relasjónum í einum samanhangandi heildarkendum skúla, fara børnini heilt víst glað og ríkað heim. Og tað má vera málið.